به نام حضرت جاوید عشق

 

 باز گردد  عاقبت  این در  بلی                        رخ نماید یار سیمین بر بلی

ساقی ما یاد  این   مستان   کند                        بار دیگر با می و ساغر بلی

نو بهار  حسن آید  سوی  باغ                         بشکفد آن شا خ های تر بلی

طاق های سبز چون بندد  چمن                       جفت گردد ورد و نیلو فر بلی

دامن پر خار و خاشاک   زمین                      پر شود از مشک و ازعنبر بلی

آن بر سیمین و این روی چو زر                      اندر آمیزند  سیم و ز ر  بلی

این سر مخمور اندیشه  پرست                       مست گردد زان می احمر بلی

این دو  چشم   اشکبار   نوحه گر                     روشنی یابد از آن منظر بلی

گو شها که حلقه در گوش وی است                   حلقه ها یابند از آن زرگر بلی

شاهد جان چون شهادت عرضه کرد                  یابد ایمان این دل کافر بلی

چون براق عشق از گردون رسید                  وا رهد عیسی جان زین خر بلی

جمله ی خوبان جهان در یک کس است                    او بود از صد جهان بهتر بلی

من خمش کردم  ولیکن در دلم                      تا ابد روید نی و شکر بلی

                                                                   ( به یمن طلوع فرخنده . ف)

                                                                               در خا-دل 25/9/86

جان

در رفتن جان از بدن گویند هر نوعی سخن            من خود به چشم خویشتندیدم که جانم می رود

۱۵/۹/۸۶ اد

او می رود دامن کشان من زهر تنهایی چشان       دیگر مپر س از من نشان کز دل نشانم می رود

۱۵/۹/۸۶فا

نشان

به نام خداوند لوح و قلم:

به عقیده ی مولوی این جهان ، جهان بیش و کم است . هم وجود مادی ما و هم وجود مادی موجودات دیگردر فزونی و نقص است و هم آدمیان در زندگی دنبال بیش و کم  کردن هستند. بر سر بیش و کمی چانه می زنند. بعد از این نکته که مولوی گفت به طور طبیعی بر زبانش دعاهایی  جوشید.

یاد ده ما را سخن های دقیق                       که تورا رحم آورد آن ای رفیق

هم دعا از تو اجابت هم زتو                        ایمنی از تو مهابت هم زتو

گر خطا گفتیم اصلاحش تو کن                     مصلحی تو ای تو سلطان سخن

کیمیا داری که تبدیلش کنی                        گر که جوی خون بود نیلش کنی

این چنین مینا گری ها کار توست                این چنین اکسیرها اسرار توست

کتاب مولوی یک کتاب مبوب مدون و طرح ریزی شده از پیش نیست. به قیاس دیگر کتابها که مولفان یا ناظمان می نشینند وکتاب رابا نام  خدا و نعت حضرت رسول آغاز می کنند و مطابق طرح پیشینشان آن کتاب را به پیش و به پایان می برند.مولوی در سرودن مثنوی صد در صد تابع تداعی آزاد ذهن خود بوده است. هرچه که مقتضای وقت و مقتضای حال بوده بر زبان می آورد. گاهی مطالب بسیار باریک و دقیق ، گاهی مطالب ساده تر و در خور فهم عوام ، گاهی سخنان بسیار بلیغ در سبک خراسانی بسیار پر حرارت گیرا و دلنشین ، گاهی هم با الفاظ ساده و پیش پا افتاده و حتی عامیانه . همیشه تابع دل بوده است و هیچ گاه بر خود تحمیلی روا نمی داشته است . ازبیرون فرمی و قالبی نمی پذیرفته .

هر چه که ضمیر او به او عطا می کرده است او هم به مخاطبان عطا می کرده است. تکلف در یک کلمه هیچ گاه در کار مولوی نبوده است. بلکه اگر تکلفی بوده در نگفتن بوده نه در گفتن. یعنی گاهی دم فرو می بست و سخن را می خورد و از بودن نامحرمان ملول می شده و پاره هایی از سخن خود را نمی گفته تا نوبت او برسد، بلکه گاهی سخنانی را می گفته تا سخنانی را نگوید.

ترسم ار خامش کنم آن آفتاب                      از سوی دیگر به در راند حجاب

در خمشی گفت ما اظهر شود                     که ز منع میل افزون تر شود

بلبلانه نعره زن بر روی گل                       تا کنی مشغولشان از بوی گل

گاهی برای اینکه پاره از سخنان از زبان نگریزد و سر در اختیار نامحرمان قرار نگیرد خودش را به گفتن هایی مشغول می کرده است تا از گفتن هایی دیگرباز بماند. به همین دلیل دفتر های مثنوی با ذکر خدا و مدح و حمد باری آغاز نشده است. از دفتر اول که نگاه می کنید می بینید مولوی شرح احوال خودش را بیان می کندو خود را به منزله  یک نی می شمرد که بر لبان خداوند قرار گرفته است خدا از درون او دم می دمد و دم ساز اوست به دو معنا یعنی هم همراه اوست و هم دم می سازد و دم می دمد در او و او سخنان خداوند را باز می گوید و از خود اختیاری ندارد و از جدایی ها حکایت می کند . شکایت روزگار خود را می کند و از غم بی هم زبانی می نالد که من با طوایف بسیار همنشین شدم نشست و برخاست کردم اما هیچ کس راز مرا آنچنان که باید در نیافت . به دنبال همین مقدمه به نحو تداعی آزاد به داستان دیگری کشیده می شودو همچنین دفتر دوم و سوم و غیره.  مقدماتش تمام خطاب به حسام الدین است و گذاشته است مولوی تا هر جا که وقت و حال او اقتضا کند در آنجا با خداوند سخن بگوید. به همین دلیل دعاهایی که در خلال مثنوی آمده است از طبیعی ترین و صمیمانه ترین و غیر متکلفانه ترین دعاهایی است که شما در ادبیات فارسی می توانید پیدا بکنید. هیچ گاه شاعر خودش را مکلف و مجبور نکرده است که مصنوعا نام خدا را ببرد و برای مراعات قواعد مرسوم نزد امور دعاهایی هم بگوید و دیگران را هم یاد خدا بیندازد، اینچنین نیست . به طور بسیار طبیعی و به تعبیری(وحشی)  یعنی رام نشده و بی تکلف سخنان او و من جمله دعاها بر زبان او جاری می شده است در سراسر مثنوی چندین بار این دعاها تکرار شده است و البته تعدادش خیلی زیاد هم نیست . شاید مجموعا ده بار بیشتر نباشد و مجموع ابیاتی که در این ادعیه آمده از صد تجاوز نکنداما همین حدود صد بیت بسیار ابیات گیرا و پر معنایی است  و به خاطر سپردنی است.

این مطلب اول که در عین اینکه روح دعا گوی مولوی و روح تقرب جو و متصل او با خداوند نشان می دهد هرگونه توهم تکلف را از ساحت او دور نگاه می دارد . مضمون دعاهایی که هست در مثنوی و مولوی آورده است عموما مناجات های اوست با خداوند بر سر تقرب جستن و پرهیز از خطا و دوری از گناهان و یاد گرفتن راه دعا کردن صحیح و رفتن از وساوس نفس و شیطان . مضمون ها اینهاست دعاها بیشتر برای هدایت بیشتر برای تهذیب نه به خاطر اهداف دنیوی . همین جاهم می بینید.

(یاد ده ما را سخن های دقیق                   که تو را رحم آورد آن ای رفیق )

در جای دیگر:

(قطره ی دانش که بخشیدی ز پیش                متصل گردان به دریاهای خویش

قطره ی علم است اندر جان تن                    وارهانش از هوا و از نفس تن

پیش از این که این خاکها خسفش کنند           پیش از این کاین بادها نشوش کنند

گرچه چون خسفش کند تو قادری                 کش از ایشان واستانی واخری

قطره ای کاندر هوا شد یا که ریخت               از خزانه قدرت تو کی گریخت

ای دهنده عقل ها فریاد رس                     تا نخواهی تو نخواهد هیچ کس

هم طلب از توست و هم آن نیکوی              ما که ایم اول توی آخر توی

این طلب در ما هم از انعام توست              رستن از بیداد یارب داد توست

تو بزن یاربنا آب طهور                         تا شود این نار عالم جمله نور

باد و دریا جمله در فرمان توست              آب و آتش ای خداوند آن توست

گرتو خواهی آتش آب خوش شود             گر نخواهی آب هم آتش شود

اینها نمونه هایی است از جاهای مختلف مثنوی که مولانا درآنجا با خداوندسخن گفته است مناجات کرده است و درخواست های صمیمی و جانانه خود را با خدای خویش در میان گذاشته است. مصداق بارز همان کلام مولوی است که گفت :

آن گدا گوید خدا از بهر نان                   متقی گوید خدا از عین جان

 

لذا دعا کردن نزد مولوی مثل غذا خوردن بوده است که هر گاه تمایل او انگیخته می شده است پس بدون تکلف از این سفره پر برکت لقمه بر می داشت .

 

 

 

                 ادامه این مقال در مجالی  دیگر گفته آید.